اگر چه در خصوص اعمال سالکانه از سوی بزرگان معرفت آثاری در اختیار علاقه مندان به مباحث سلوک عملی ارائه گردیده است که همگی شایسته توجه و قابل استفاده های فراوان هستند و برای تهیه کنندگان و عرضه دارندگان آنها از ایزد منان دوام توفیق را مسئلت داریم اما کتاب مفاتیح السلوک از چند جهت دارای ویژگی های خاصی است که در آثار مشابه کمتر به آنها پرداخته شده و امید است که با دسترس قرار دادن آن برای علاقه مندان به طی طریق توحید گام موثری را برای سالکین الی الله برداشته باشیم.  و زمینه را تا وصول به استاد حاذق و طبیب برایشان فراهم ساخته باشیم.

لازم به ذکر است که اصل این کتاب برای استفاده شاگردان سلوکی حضرت استاد کمیلی مدظله تدوین گردیده است اما به جهت اتقان مطالب  و عمومیت مصادر دستورات برای جمیع پویندگان حق قابل استفاده خواهد بود. البته اصل مسلم این راه تمسک به ذیل عنایات حضرات معصومین و استفاده از محضر نورانی استاد راه رفته است که طبیعتا بعد از وصول به بارگاه چنان شخص شخیصی مطابق دستورات وی عمل خواهد شد. علیرغم این موضوع در این اثر بنای استاد بر آن است که سالک را از تشتات اعمال سلوکی بیرون برده و مسیر مناسبی را تا دست یافتن به استاد کامل برای وی فراهم سازد و زمینه کلی ادراکات باطنی را برایش فراهم سازد.

 

در این اثر علاوه بر دستورات سلوکی استاد در ضمیمه کتاب چهل حدیت به همراه چهل جمله متناظر از بیانات حضرت آیت الله کمیلی خراسانی حفظه الله  آمده است. همان طور که در حدیثی از امام صادق علیه السلام وارد که  “هر که چهل حدیث از احادیث ما را حفظ کند خدا او را روز قیامت عالم و فقیه مبعوث کند.”(أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ حَفِظَ مِنْ أَحَادِیثِنَا أَرْبَعِینَ حَدِیثاً بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَالِماً فَقِیها. الکافی : ج‏۱ ، ص۴۸) این کتاب مزین است به چهل حدیث از حضرات معصومین علیهم السلام که باعث رونق صدچندان مطالب کتاب گردیده است. انتخاب که احادیث که همگی از منظر  سلوک عملی بوده در راستای ثبات قدم بیشتر سالکین الی الله بوده است که با کلام نورانی حضرات معصومین مسیر خودسازی را با قوت و دقت تمام طی نمایند. کلام متناظر استاد نیز که از منظر یک عمر تلاش و مجاهده ایشان و تجربه عملی وی در گذر از سختی ها و مشکلات این راه انتخاب گردیده قوت قلبی است برای سالک مبتدی که راه را با اشتیاق هر چه بیشتر تا رسیدن به مقصود طی نماید.

 

 

از جمله موارد وارد شده در کتاب، جداول مراقبه شرعی، اخلاقی و سلوکی است. همان گونه که در طرح کلی سلوک سیره معرفت نفس  به اعمال چهارگانه مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه  اشاره گردیده، برای آنکه این امر بصورت مدون و برنامه ریزی شده انجام شود، و موضوع هر کدام از چهار عمل و حدود و ثغور آن معلوم بوده و در طول زمان منجر به اصلاح نواقص و رشد اخلاقی و روحی فرد شود؛ لازم است که این موارد بصورت مکتوب باشد و چه بهتر که در قالب جدولی معین باشد. مبنای تنظیم چنین جدولی برگرفته از روایات معصومین و مطابق سیره برخی از بزرگان اخلاق و اهل معرفت است چنانچه برخی کتاب مستقلی در این زمینه نگاشته اند مانند کتاب محاسبه نفس سید بن طاووس. تنظیم جدول سالک را موفق می سازد که در عمل به تکالیف شرعی مطابق وظیفه عمل نماید و رذایل اخلاقی خود رو دفع کند و مزین به فضایل اخلاقی شود. سالک باید ابتدا با بررسی نواقص خود در رابطه با ترک محرمات و عمل به واجبات ابتدا گناهانی را که مرتکب می شود و اعمال واجبی را که انجام نمی دهد داخل در یک جدول یادداشت نماید و به طور روزانه مراقبت نماید که مطابق نظر مرجع تقلید در رساله عملیه و سایر متون دینی که راهنمای فرد هستند، عمل نماید و ذره ای از شرع فروگذار نباشد تا جایی که مطمئن شود ملکه عمل به دستورات شرعی برایش ایجاد شده است.

مرحله بعد اصلاح مشکلات اخلاقی و رفع نواقص فضایل اخلاقی است. یعنی سالک باید با بررسی رفتار و اخلاق خود تمام زذایل اخلاقی خود رو شناسایی کرده و ثبت نماید. همچنین فضایلی را هم که ندارد و باید در مسیر اتصاف به صفات الهی دارا شود را نیز شناسایی کرده و آنها را نیز ثبت نماید. نکته مهم در تنظیم جدول این است اصولا مواردی باید در جدول نوشته شود که فرد رابطه با آنها دچار عیب یا کمبود می باشد و در سایر مواردی شرعی و اخلاقی که دارای مشکل نیست نیازی به ثبت ندارد. برای شناسایی دقیقتر فضایل و رذایل توصیه می شود که به کتابهای معراج السعاده ملا احمد نراقی، جامع السعادات ملا محمد مهدی نراقی، گناهان کبیره و قلب سلیم آیت الله شهید دستغیب شیرازی و … مراجعه نماید. ما در این کتاب جهت معرفی و راهنمایی افرادی که ممکن است سابقه آشنایی با چنین جداولی نداشته باشند نمونه هایی از جداول شرعی(واجبات و محرمات) و اخلاقی(فضایل و رذایل) را ارائه نموده ایم تا موضوع برای سالک مبتدی روشن تر باشد. مجدد تاکید می نماید که این جداول بصورت نمونه ارائه شده و لازم است هر شخصی با توجه به مسائل مبتلا به خود جدول شخصی اش را تنظیم نماید.